Map Dyvroeth (Richard Garfield Jenkin), 1925-2002

Trubyt gans Caradok (Jori Ansell), Barth Mur kens

Fatel dhegoth dhyn perthy cof a Vap Dyvroeth, Richard Garfield Jenkin?

Wostalleth, avel Kernow men. Kyn fe genys yn-mes a Gernow, avel Mordon kens, yn Derbyshire mayth esa y das ow-tysky bos pronter, megys ve gans clewans cref a'y wryth yn Porth Enys hag y-kestava orth y dylu 'tre'. Ef a-gavas dre hap lyfrow yn-kever an yeth Kernewek yn lyverva Manchester hag ef degowek ha hen a-lymas y whans a dhysky moy. Dres an vledhen mayth esa ef ow-tysky kymystry dhe benscol Resoghen, kens dos ha bos soudor, y-tyerbynas orth nebes kernewegoryon vanek - ystoryer AL Rowse, scryfores Nina Bawden, ha kesstudhyoryon Davyth Balhatchett ha John Lagonna hag erel - hag esel-selya ova Cowethas Kernewek Resoghen.

Gonys y'n lu a-wodorras y resegva y'n benscol mes na y studhyansow kernewek. Ef a-besyas dysky Kernewek hag y-fe degemerys avel barth an Orseth yn 1947 dre gannas a-ban esa yn Pow Grek y'n ur-na.

Wosa omdenna a'n lu ha cowlwul y studhyansow yn penscol Manchester, y-spenas termyn ow-tysky dos ha bos dyscador yn Pensans. Wor'teweth y-kavas soth lun-dermyn yn Scol Gramer Totnes - ogas lowr dhe Gernow dh'y asa mos dy yn-fenough rak kestava orth kernowyon vysy hag omvagly y'n yeth ha'n wonysogeth a'n hembroncas ena dhe bolytegyeth - ha wor'teweth dhe Scol Hellys.

Yn 1951 y-teth-ef ha bos esel-selya Mebyon Kernow, ken degemerys hep mal ha hep reouta gans an weryn ha'n auctoryta. An polysys avonsys ganso ha gans y gowetha - polysys yu synsys hedhyu avel kemeradow flour hag yu scodhys yn-efan - vedha dyghtys avel coynt, goky, pell a'n cres: an tybyans nag-o Kernow ran Pow Sows mes bro geltek, a-s-tevedha hy baner hy-honen, ha rak gul dasvewa hy fortynyow sosyel, gonesegethek hag erbysyethek yth-esa ethom dhedhy a dhygresenans hag a'y fenscol hy-honen. Bytegens, y'gan dedhyow-nyny, an tybyansow-ma a-dhegemer scodhyans dhyworth ysyly a bup bagas hag yth-yns-y ran polytygyeth penfrosek. Yma an baner ow ternyja yn-mes a sothva conselyow, war dour eglosyow ha gorsaf an wythysy. Bysy yu an jyn-kentevyn orth Tremogh hag y-tathlyr dygresenans. Wharfosow a'n seythen dremenys a-dro dhe gofscryfa Kernewek yn-dan an Chartour Europek ha removyans an rosen sowsnek a'n arwedhyow tornyasethek a-rossa dhodho plesour arbenyk

Mes yn bledhynnow 1950, y dybyansow, pan na-s-scornys, ny-vedha gwelys gans an auctoryta avel travyth le es domwhelus hag yth-ens-y, hep mar, gortheffethus dh'y resegva avel dyscador. Bytegens, hag ef ow-perthy gans colon, herwyth y nas, y-fentena an tybyansow-ma ha'ga avonsya dres oll y vewnans, ha ny-n-jeva meth a wul ges yndella: y-leverys-ef dhe gyfvewy 50ves penbloth Mebyon Kernow mar ny-gowlwrella an heneth-ma dygresenans rak Kernow, y-whrussa dewheles avel tarosvan ha'ga throbla!

Dres y drygva yn Totnes, Richard a-vetyas orth Ann Trevenen ha'y demedhy. An dheu a-synsys an keth tybyansow ha kesobery avel para avel penscryforyon 'New Cornwall' ha scryfa ragtho. Hen o lyver termyn gwrydhyel ha ragwelus rak y os drefen na-dryga war an glorys ystorek a Gernow mes whythra remedys a'n termyn-ma ha'n termyn a-dhe, rak kyldrelya an tyd a 150 bledhen a omsedhans ha dygenerthans.

Aga demedhyans a 46 bledhen ve senys gans peswar flogh - Morwenna, Loveday, Gawen ha Conan - hag a-sewyas-ef aga resegvaow gans mur a woth. Ha Richard hag Ann a-s-dynyas mur war-tu ha gonesegeth, polytegyeth ha kerghyneth a Gernow. Un desten mur y roweth y'n tylu yowynk-ma o defnyth a Gernewek yn-tre: my a-m-bus cofheans a-var a weles der an bellwolok an tylu Jenkyn a'ga eseth y'n lowarth ow-clappya an henyeth dhe dhalleth a'n bledhynnow 1970, del grysaf. Yn-truethek, an oberen a-wruk-e omgemeres namnygen kens ef dhe verwel o trelyans dhe Gernewek a bysadow rak demedhyans Conan dh'y gares Emma mys-Ebrel a-dhe.

Y bymp floghwyn - Trystan, Riwana, Mark, Talwyn ha Trifina - o ynweth fenten vur a blesour dhodho del vyras orta ow-tevy ha gweles y-s-dur moy ha moy a'ga herghyneth kernewek ha bretonek. Prout ova ynweth a'y wrek Ann pan dheth-hy ha bos Cannas hag ena Barth Mur, hag ef a-s-scodhyas yn fen dres an whegh bledhen vysy, pup-prys parys dhe ry cusul a'y berthyans hyr.

Oll ahanan a-aswonny Richard avel hembrynkyas, mes martesen y-fya marth dhe nebes dhe glewes y vos, yn-tefry, pur wohelus, hembrynkyas anvothek, ha nyns-o-ef bythqueth lowen ow-sevel a-rak gwel a'n weryn. Yth-o, yn-whyr, y gowetha ha'n weryn a-aswonny y nas hag y'n herdhya y'n sothow-ma: hembrynkyas dewysys ova, y'n le onan re-whylsa dhe hembronk. Yn-tyvers dres y resegva, y-ledyas-ef Mebyon Kernow, an Orseth - dres 9 bledhen yn deu dermyn avel Barth Mur - ha Kesunyans Cowethasow Kernow Goth. Y eseleth a gowethasow a-ystynna dhyworth an re pur leel (Consel an Blu Growan) dhe'n gwlasek bys dhe'n keswlasek (Cuntelles Keltek Keswlasek).

Avel ombrofyer Mebyon Kernow, ef a-omladhas yn dewysyansow europek ha rak eseth Chy an Gemyn: yth-o yn dewysyans europek may kavas-ef y vrassa sowena pan waynyas-ef 10,000 lef yn 1979 owth-argya rak eseth europek rak Kernow hep ken.

Gwyr, Richard o caskergher ervyrys ha sad, mes nyns-ova hep wharth. Ef a-aretha ow-lesky y golon ha kennertha an ysyly ha'n dhewysysy. Y-leverys-ef unwyth dhe nep un scodhyer o pur dhygonfortyes wosa fethans ³Na fors, hen yu herwyth agan us!² ha pesya gans y gaskergh hep gref. Y wryansow sowyn a-gows mur dhyn.

A-barth an yeth, y-whruk-e kemmys a ober yn maner mar der es del wruk-e yn gwelyow erel. Ef a-waynyas moy a bewasow yn kesstryfow an Orseth rak scryfa yn Kernewek (ha Sowsnek), del grysyr, es denvyth aral, ha lyes anedha yn bledhynnow a-var yn-dan an leshanow Garfield Richardson. Wor'talleth, yth-ordenas-ef an apposyans CSE a-barth an Gesva ha dyllo Delyow Derow avel lyver-termyn lyenek. Kornwhylen a-leverys bos Map Dyvroeth an gwella pregowther-oll yn Kernewek.

Pan wharva an dadhlow deweth an bledhynnow 1980 yn-kever leveryans ha lytherenyeth kernewek, y-profyas-ef yn-connek - hag, awos an reouta a-n-jeva, dry an Consel dh'y dhegemeres - an Orseth dhe besya defnydhya Kernewek Unys. Hen a-sevys an Orseth a-ugh pup dathel a-alsa hy shyndya. Yn personel, y-whraf-vy vry anodho drefen y golonekter pan besyas ef avel esel Kesva an Tavas Kernewek wosa ysyly erel dhe omdenna, ow-cothvos orth pup cuntelles bos saw unsel ef ow-tathla dhyworth y welva e-ef. An yselboynt ragtho-ef o pan na-veva dastewysys dhe'n Gesva - yth-o-ef, dhe'm brys-vy, vyctym a'n ayrgelgh cales a'n termyn-na - bytegens, y-taslammas-ef dhe'n gas ow-scodhya Kernewek der Agan Tavas. Y dhadhlow yn-kever an yeth vedha sewyes gans reouta rak tybyansow an re erel ha, par del esa an cas gans y wryansow erel, y-prederys-ef pup-prys an gwella a bup-onen.

My a-vetyas orth Richard rak an kensa tro yn cres an bledhynnow 1970 dhe nep wharvos an yeth ha Barth Mur ova pan dhuth-vy ha bos barth, ytho res o dhym bargenya ganso ow hanow barthek. My a-berth cof y vos ter bos 'Caradok' gorfenys gans 'k' rak na-hevella 're Gembrek'. Gwyskys a-vedhen-vy gans y nas cuv: ef a-gonvedha yn-ta na-wodhyen-vy mur yn-kever maters kernewek y'n dedhyow-na! Dhe lyes, yth-ova coweth da gans bern efan, a-n-jeves spyrys hel. Ges whek dhyworto a-wrussa dydethy lyes safla cales.

Y-dylu a-berth cof anodho avel gour, tas ha tasgwyn omres ha kerensedhek.

Ny, y gowetha ha'y gowethysy, a-vyn y gofhe kens-oll avel gwlascarer mur a Gernow. Bern a Gernow ha Kernewek o ragtho ter, na studhyans segh academek. Dres an bledhynnow, Richard re-be awen dhe henath wosa henath, hag ef a-wra pesya agan aweny-oll.

Re bowesso yn kres.

Dehwel dhe folen 'Dynargh - Newodhow'